In de nieuwsbrief van november 2020 aan cursisten en relaties ben ik ingegaan op de betekenis en kracht van het gebed, de meditatie.

Gebed is, althans wat mij betreft, geen kwestie van een hogere voorzienigheid verzoeken om zaken te regelen. Voor mij was al vroeg duidelijk dat ’God’ geen persoon is en in feite niets doet. En ook: niet-iets ‘is’. God handelt niet. Het is geen kwestie van God is ‘tegen’ of God is ‘voor’. Je zou kunnen zeggen: God, of dat waar het voor staat, stelt zichzelf enkel ter beschikking – in de zin van scheppingskracht die zich manifesteert als onze totale bestaan – in onze vermogens zoals de wil, het geheugen, het denken, de zintuigen, ons lichaam, ons bewustzijn.

Die kracht hebben we in duizenden van jaren gepersonaliseerd, er is een naam aan gegeven, een geslacht en soms een beeld van een persoon met een baard boven de wolken of een stem in de Bijbelse teksten. We praten ermee, prijzen of vervloeken ‘Hem’. Generaties groeiden en groeien ermee op en de scheppingskracht is daarin uit het dagelijkse leven verdwenen en heeft een plaats in het hiernamaals gekregen. In de perceptie van velen leven we een weerbarstig bestaan waarin geen God of iets soortgelijks is te bekennen.

Zoals Carl Gustav Jung het zei – we zijn de verbinding met onze eigen natuur kwijt. In de zin van verloren, vergeten. Als sleutels tot een poort naar een ongedeeld natuurlijk landschap waartoe we als peuter nog wel toegang hadden maar dat we gaandeweg achter ons lieten – de poort is dicht en de sleutels liggen ergens, verborgen.

Velen ervaren niet langer de kracht van die natuur in alle dingen die we doen en denken noch de onmetelijkheid van de geest waarvan ons bewustzijn een wonderbaarlijke functie is. Onze zintuigen zijn werkzaam dankzij die kracht. Daarom ook: Het oog waarmee God mij ziet, is het oog waarmee ik God zie. Daarom ook: Gij zijt mij nader dan ik mijzelf. En daarom ook: Wij geloven niet genoeg. Wij geloven niet dat we, zoals mijn leraar het noemt, ‘paradoxale dubbelwezens’ zijn, bodhisattva’s – sterfelijke wezens geschapen in en uit Licht.  Ja, we zijn Boeddha’s. In de wereld doen we er alles aan om mensen tot ontwikkeling en groei te laten komen, zichzelf te vertrouwen en te overtreffen in kennis, carrière enz. Maar de meest voor de hand liggende bewustwording, leren ervaren en zien wat we werkelijk van nature zijn, laten we buiten beschouwing, op grond van misvattingen, waarvan misschien de grootste is een diep geworteld ongeloof: Ik? Een bodhisattva, een Boeddha? Nee, niet ik!

Carl Gustav Jung, die voor mij een brug naar Zen en initiatie vormde, omschreef het na decennia van diepe introspectie uiteindelijk zo: ‘Ik geloof niet meer, ik weet’. Niet in de zin van een intellectueel weten als zij het een bezit, maar een innerlijk en universeel (niet)weten. De natuurlijke aard der dingen waarvan wij (en alle dingen) de levende expressie zijn was hem helder geworden. Het bewustzijn was gelouterd, de verduistering van misvattingen was opgetrokken en de klare, heldere werkelijkheid ontvouwde zich voor hem.

Deze klare, heldere onvatbare werkelijkheid kent geen religie, kleur, partij, geweld, emoties, gevoelens maar toont zich tegelijkertijd in al dat – het totale palet van onze, van ieders beleving. Daarin ligt de valkuil. We vereenzelvigen en verwarren dat wat we God noemen met onze eigen beleving. Oordelen over onszelf en anderen bijvoorbeeld. Dat brengt de dwaling en misvatting voort dat God er wel net zo over moet denken. Met alle gevolgen van dien voor de soms vreselijke gebeurtenissen die we in de wereld, nabij en verder weg, zien.

God ‘zien’ is de ongedeelde scheppingskracht de kans geven zich voor ons, beter nog, in ons te ontvouwen. Gebed of de meditatie is daartoe een mogelijkheid, een weg, de beoefening waarin we alles ‘laten’, het drukke en volle bewustzijn niet langer ‘voeden’ waardoor het kan kalmeren, waarin we geduld en discipline oefenen, waarin we het bewustzijn ontledigen, bewogen worden voorbij het denken in tegenstellingen te gaan, waarin wat verstrooid weer tot natuurlijke eenheid kan komen, waarin we stil vallen in de universele stilte van zoheid, waarin het Onnoembare ons beweegt zichzelf toe laten en ons helpt tot overgave te komen, waarin we samenvallen en oplossen in dit ene en dit ene ogenblik en ervaren dat we nooit van dat ene gescheiden waren (en daarmee nooit van anderen), dat alles hier en nu volledig aanwezig is, in ons, door ons en met ons.

Gebed, de meditatie vormt een geschenk aan de mensheid. Het is de houding van eenheid waarin alles een unieke plaats kan hebben. Het is je laten vervullen van alle leven en je vanuit de eenheid van geest laten leiden – in woord, gedachte en handelen. Spirituele scholing begint derhalve wellicht op een kussen of bankje maar het dient uiteindelijk uit te vloeien naar alle aspecten in het dagelijks leven, het leidt tot een meditatief leven, een leven waarin alles wat we doen in feite een gebed is, omdat alles wat we doen is ingebed in het universele moment, en voortkomt uit dat moment. Niets maar dan ook niets is daarvan uitgesloten. En het is dé enorme uitdaging aan ons daaraan gehoor te geven en hetzelfde te doen.

Gassho, Ben Sensei

Foto (eigen): Meditatieruimte in Stiltecentrum Abdijhoeve, Abdij St. Willbrord, sept 2020

In dit bestek richt ik me op ons bestaan, als een niet-duurzame expressie van een eeuwige essentie. We leven allemaal dit leven en we leven allemaal dit ogenblik. Goed beschouwd manifesteren we dit leven ten volle en zijn we dit ogenblik, de situatie.

Lees hier Zen – de situatie die we zijn

Het retraiteweekend van 11-13 september 2020 in de Abdijhoeve (met in totaal 17 deelnemers) was coronaproof ingericht – afstand houden van elkaar en in de speciaal ingerichte eetzaal en tijdens meditatieperioden in de zendo, geregeld de handen wassen en gebruik maken van de electronische desinfectiehouders.

De retraite in de Abdijhoeve was heel goed georganiseerd. Niet de zenzolder maar een nieuwe conferentieruimte op de begane grond werd ingericht als zendo. Een bijkomend voordeel was het mooie weer wat de gelegenheid gaf om veel buiten te zijn en zelfs een meditatie buiten in het nieuw ingerichte binnenplein van de oude hoeve te houden.Het persoonlijk onderhoud met de deelnemers tijdens de meditatiesessies kon ook in de openlucht worden gehouden. In de eetzaal zaten per tafel twee deelnemers tegenover elkaar. er was een buffet voor thee/koffie en beleg. Brood en warme maaltijden werden uitgeserveerd door de gastheer, Arco. Tafel voor tafel konden de deelnemers hun maaltijd samenstellen en laten serveren.

Waar voor de coronaperiode deelnemers zorgden voor gezamenlijk afruimen en dekken van tafels en voor de afwas werd nu alles door de gastheer zelf gedaan, daarbij geholpen door de apparatuur in de nieuwe spoelkeuken.

Wat opviel was de rust en overzichtelijkheid in de nieuwe ‘orde’. Mogelijk bieden de opgelegde maatregelen aanknopingspunten en handvatten om ook na de coronatijd mee verder te gaan.

We kunnen Zen van vele kanten belichten maar uiteindelijk dient het een expressie in ons handelen te vinden, in wat we noemen ‘Boeddha’s werk’, in een (on)bepaalde wijze van handelen, van functioneren, zonder dat we nu precies kunnen benoemen wat voor functioneren dat is en hoe het er uit ziet. Want voor ieder mens is dat een unieke wijze en ieder moment is ook weer anders, niet van tevoren te bepalen, er is geen eenduidig gedrag of handleiding voor.

We zeggen: ja, waar zen in is geworteld, is er altijd en overal, het is onze Boeddhanatuur en verlaat ons nimmer. En ja, het toont zich in de weerbarstigheid van ons bestaan, daarin vindt het een expressie. Het is dit samengaan, die onlosmakelijkheid van het absolute en relatieve, het eeuwige en tijdelijke, het veranderlijke en onveranderlijke dat geleefd wil worden. Maar het ‘voorleven’’ daarvan is geen vanzelfsprekendheid, geen automatisme, geen routine, het kan niet zomaar verworven of verkregen worden, het is geen bezit, het is geen kwestie van wilskracht of opzet, je kan het niet vasthouden en zelfs niet onder woorden brengen. Het vergt beoefening – en de paradox daarbij is dat wat we willen ervaren er al lang is, in feite op ons wacht weer in de her-innering te komen en te worden onthuld. De beoefening is de expressie van onze wezensnatuur, zoals ons hele leven dat in feite is. De crux zit ‘m in een totaal laten varen van wat we denken dat het is.

Met dat leven, dit bestaan hebben we namelijk te maken met een mysterie, het is raadselachtig en doordringen tot het wezen van Zen is geen kwestie van ‘ik doe het’. Maar wat is het dan wel? Kort gezegd: een louter zoekend en tastend gebeuren. Als we met zen beginnen, weten we niet waaraan we beginnen en hoe langer we ´ermee´ bezig zijn, des te duidelijker wordt het dat we niet weten, ja, niet kúnnen weten waarover we het hebben. Het is geen kwestie van ´weten, maar van ´niet-weten´. We zijn zélf het mysterie.

Er valt rationeel gezien geen touw aan vast te knopen en dat klopt ook. Maar wat is dan die bepaalde wijze van functioneren? Dat functioneren in ´niet weten´. In het Sanskriet kennen we de uitspraak ‘neti, neti’, wat verwijst naar ‘niet dit, niet dat’. Met andere woorden, alles wat we bedenken is het niet. De specifieke wijze van functioneren is in feite een natuurlijke wijze van functioneren die een kans krijgt wanneer we onszelf, onze eigenzinnigheid en eigengereidheid, kunnen ‘laten’.

Uitgangspunt is eenheid, zo-heid, onze wezensnatuur. Ook de weerbarstigheid en de duale beleving van alledag, hoe pijnlijk of vreugdevol ook, is expressie van eenheid. De zenbeoefening is er goed beschouwd op gericht onze ik-focus te laten varen en te functioneren overeenkomstig die eenheid, overeenkomstig wat gevraagd wordt, dat wil zeggen wat de situatie vraagt. Het is niet zozeer een afstemming (geen ik-gebeuren) als wel een opgaan in de situatie (voor een moment het verlaten van de ik-gedachte) en in de omstandigheden en dóen omwille van het doen, hándelen omwille van het handelen. En daarmee de handeling opdragen aan leven en dood, aan de onlosmakelijke verbondenheid die in de handeling, in elke handeling besloten liggen.

Je kan hier de Nieuwsbrief Enso Zen Circle augustus 2020 inzien.

met dank en groet Ben Sensei