Hakuin Zenji: Eet het fruit, ontwaak! En zet je training voort
Rinzai en Soto zijn de twee grote stromingen die in eeuwen van ontwikkeling waarin tal van scholen en nieuwe stromingen het licht zagen, kwamen bovendrijven. Beide lijnen vinden hun oorsprong in het 7e- en 8e eeuwse China. Ze markeerden de bloeitijd van Ch’an in de Tang-dynastie (618- 907). In de 11e-12e eeuw vond de oversteek van beide lijnen naar Japan plaats. Hakuin Ekaku Zenji (1686-1769), geldt als een van de grote Japanse zenleraren van Rinzai van de laatste eeuwen.
Hij stamt uit een dorp aan de voet van Mount Fuji en verbleef het grootste deel van zijn leven in het klooster Shōin-ji in die regio. Op 31-jarige leeftijd werd hij er priester en ontving hij zijn boeddhistische naam Hakuin, wat zoveel betekent als ‘gehuld in wit’, refererend aan Mount Fuji. Hakuin had, na eerdere momenten van verlichting in zijn leven, zijn echte grote ervaring toen hij 41 was. Hij schreef veel – teksten en verzen, hij liet zijn werk drukken en citeerde er zelf uit in zijn teisho’s.
Hakuin was zenleraar in een traditie die al enkele eeuwen lang onderhevig was aan verval. Er werd volop gehandeld in koans, boeddhistische functies en in tal van kloosters was meer aandacht voor zogenaamde zenkunsten dan voor gedisciplineerde zentraining. Hakuin’s voorgangers, als Gudo Toshoku en Shidô Bu’nan, hadden deze ontwikkeling al bekritiseerd en diepgaand betreurd. Het is Hakuin’s enorme verdienste dat hij de koanstudie, die hij hoog inschatte, opnieuw ordende en vorm gaf. Hij benadrukte het eminente belang van de voortzetting van de zentraining na het realiseren van ontwaken, als weg van verdere loutering en zuivering. De rode draad van het boeddhistische pad was volgens Hakuin het praktiseren van ‘diepe compassie en verbondenheid teneinde alle wezens waar ook terzijde te staan’.
In een van zijn werken staat deze koan: ‘Priester Wu-tsu Fa-yen instrueerde de gemeenschap: ‘Eet het fruit! Maak je niet druk over de vorm en kromming van de boom.’
De genoemde koan duidt op een belangrijk, ja wezenlijk, aspect: blijf niet hangen in analyses van woorden over zen die je hoort of leest, denk niet dat ontwaken afhangt van meditatie, raak niet verstrikt in je eigenzinnigheid (je ego doet niets liever). Eet het fruit: dring door tot de waarheid van je geest! Het doet denken aan een koan uit de vroeg Chinese Ch’an tijd: ‘Vergeet het vangnet, grijp de vis’.
Soto-leraar Dogen Zenji spreekt van ‘Lichaam en geest laten vallen’ teneinde in het Licht van de onmiddellijkheid te staan. Zo nabij, zo lastig te realiseren. Het is en blijft bijzonder dat door de eeuwen heen een enorme traditie is ontwikkeld, met talloze soetra’s, rituelen en ceremonies, enkel om ons erop te wijzen: het is hier, onder je voeten, daar gebeurt het, het is je geest waar alles ontstaat en verdwijnt, zoek niet verder!
(Foto: Hakuin Ekaku, zelfportret, Eisei Bunko Foundation)
