Beste cursist(e), relatie
Lelystad, mei 2020
In de herfst van 2005 nam ik deel aan een zenretraite in het Stiltecentrum, geleid door pater Gerard Helwig, toen 85 jaar. We maakten kennis met elkaar. Ik was gefascineerd door zijn spirituele diepgang, zijn kalmte en prachtige diepe stem en het feit dat hij als Benedictijn en Ruusbroec kenner vele jaren in de leer was geweest bij de Europese zenpionier en Jezuiet Hugo Enomiya Lasalle. We raakten met elkaar in gesprek en we bleven dat gedurende ruim zes jaar. Maandelijks bezocht ik de abdij en in een kleine kamer, bij een kop koffie, bogen we ons een dagdeel over de teksten van mysticus Jan van Ruusbroec. Een jaar na mijn eerste retraitedeelname vroeg Gerard me of ik de retraites van zenlerares Greetje Limpens (opvolgster van Ton Lathouwers) wilde en kon overnemen. Greetje zag zich na vele jaren begeleiding wegens ziekte genoodzaakt terug te treden . Ik sloot het verzoek kort met mijn zenleraar Nico Tydeman Sensei in Amsterdam die zijn instemming gaf.
Pater Helwig overleed in 2012. Maar in alle retraites die ik sinds 2006 heb mogen begeleiden was de geest van Gerard volop aanwezig. Alleen al door het bestaan van het Stiltecentrum (sinds 2019 onder de naam Abdijhoeve). Met pater Van Heijster was hij in de jaren ’70 van de vorige eeuw de initiator van het Stiltecentrum. Nadat ze van Lasalle toestemming hadden gekregen zelf zencursisten en -groepen te begeleiden kon de voormalige veeboerderij naast de abdij worden verbouwd tot een conferentie- en stiltecentrum.
Het was een enorm voorrecht zoveel tijd te hebben kunnen doorbrengen met deze religieus. Naast Nico Tydeman (thans Roshi) was Gerard mijn tweede leraar christelijke mystiek. De christelijke traditie en het Zenboeddhisme zijn mede dank zij hen voor mij levende wegen geworden waarvan de essentie bij elke stap op dit levenspad een uitdrukking vindt.
Nu, na 15 jaren en de begeleiding van 60-70 retraites met vele honderden deelnemers, neem ik afscheid van de abdij en het centrum. Niet vanwege de pandemie die nog altijd heerst of een andere reden, maar eenvoudigweg omdat de tijd daar is. De abdijgemeenschap ontwikkelt zich, de Abdijhoeve ondergaat een uitbreiding – anderen zullen de retraites verder de toekomst in leiden en begeleiden. Dit jaar blijf ik samen met een gast/-vrouw de retraites nog begeleiden. De juni-retraites zullen worden geannuleerd vanwege de restricties die gelden voor groepsbijeenkomsten. Naar we hopen zullen de retraites in juli en daarna wel mogelijk blijken.
Er is door de jaren heen een gemeenschap ontstaan van deelnemers die ik begeleid. Een aantal van hen inmiddels 10-13 jaren. Enkele van hen hebben Jukai ondergaan, de ceremonie voor de wijding tot boeddhist. Door de jaren heen zag ik de cursisten in het centrum twee, soms drie keer per jaar. En, als het mogelijk was, ook tijdens de workshops met mijn leraar Maurice Roshi die sinds 2011 twee keer per jaar in Lelystad werden gehouden. Tijdens de coronacrisis heb ik met een groot aantal van hen contact via skype, mail en telefoon, met enkele ook wekelijks.
De begeleiding van de retraites in de abdij is voor mij een hele belangrijke leerschool. Ik neem deel en voel me daardoor dikwijls evengoed en vooral een deelnemer, soms meer dan een leraar en gids. En voor mij klopt dat ook, want hoewel je als zenleraar formeel de cursist één stap voorgaat, is het tegelijkertijd een volwaardige uitwisseling, een dialoog in een setting waarin cursist(e) en leraar één zijn.
De setting van het centrum is heel bijzonder, ja, uniek. Weinig centra in Europa combineren in een volwaardig retraiteprogramma de christelijke en zentraditie op deze wijze. Zoals we het in de brochure van de Abdijhoeve ook hebben verwoord: ‘In onze drukke, veeleisende samenleving zijn mensen op zoek naar een antwoord op dringende levensvraagstukken, naar zingeving en geloofsverdieping, naar rust in het hart. De Abdijhoeve Betlehem wil ten dienste staan aan allen die zoeken naar innerlijke heelheid, naar groei en verdieping van hun geloof. In de Abdijhoeve Betlehem spreekt de beleving van zen meditatie én de dagelijkse liturgische vieringen van de monniken in de abdijkerk, tezamen de zenretraite, zeer veel mensen aan. De gebedsdiensten van de monniken behoren tot het westerse spirituele erfgoed en zijn voor veel gasten van de abdij als zodanig herkenbaar. Tegelijk vinden ze in zen meditatie een vorm van (diepte)inkeer die hen helpt werkelijk voorbij zichzelf, tot aan het diepste in henzelf te gaan.’
Ik ben de huidige abt, pater Henry Vesseur, en de broedergemeenschap dankbaar voor de wijze waarop zij het centrum nu inmiddels bijna 40 jaar dragen. En hetzelfde geldt richting zenleraar en pater Kees van de Muijsenberg, naast pater Vesseur en mijzelf, de derde mede-begeleider in het programma van de Abdijhoeve, en, uiteraard richting de vele onmisbare gastheren en gastvrouwen met wie we de retraites in al die jaren hebben kunnen en mogen begeleiden. Velen dragen bij in de organisatie van de weekenden en midweken.
Daardoor heeft het centrum in de loop van de decennia een trouwe en groeiende groep bezoekers kunnen verwelkomen. Voor veel bezoekers met een christelijke achtergrond was en is het centrum een plek waar men de eigen christelijke traditie opnieuw kan verinnerlijken. Voor zenmeditatie is het niet nodig je eigen spirituele traditie te verlaten. Zen biedt juist de mogelijkheid die traditie te herontdekken, te verhelderen en opnieuw gestalte en vorm te geven.
Voor mij vormen beide tradities in de wijze van begeleiding en training die ik geef, een schatkamer van rituelen, symbolen, woorden, hulpmiddelen (upaya) en oorsprongsgetuigenissen. Het kruisbeeld als beeld van het leven in de tijd en geworteld in onze oorsprong, dit ogenblik. Het Boeddhabeeld met het begin van een glimlach op het gelaat als expressie van diep begrip en mededogen. Maria als het wezen van Bamhartigheid. De prachtige Bergrede, Prediker als zentekst, het Hartsoetra, de Sandokai-tekst, Mozes als ons eigen verhaal van zoeken en beoefening en de worsteling met onze persoonlijke (schaduw)kanten, gelijk het verhaal van Jezus en de Boeddha. Zenleraren uit historie en in onze tijd en christelijke mystici uit verleden en heden vormen boeiende inspiratiebronnen. En alles, werkelijk alles daarin, reflecteert dit bestaan, ons bestaan, de Weg die onze geest is en die zich in het volle Licht hier en nu ontvouwt, in een onbegrijpelijke grondeloosheid, veelzijdigheid en onmiddellijkheid.
Het is heel, heel bijzonder dit te kunnen delen en verkennen met cursisten, met mensen die zoekende zijn, vol verlangen en toewijding om het bestaan te doorgronden. Dat zullen we blijven doen. In andere vormen, op andere plaatsen.
Ik ben diep dankbaar voor de achterliggende jaren en wens de abdij en Abdijhoeve – hun gemeenschap en bezoekers alle goeds.
Met een hartelijke groet,
Ben Claessens Sensei
Ensō Zen Circle – Lelystad